Hoe gemakkelijk je vertrouwen schenkt, hangt niet alleen af van de betrouwbaarheid van de ander, maar ook van hoe vertrouwen zich bij jou opbouwt. Mensen kunnen hierbij uitersten vertonen. Zo zijn er mensen die iedereen op het eerste gezicht volkomen vertrouwen en hierin eindeloos trouw kunnen blijven. En er zijn mensen die anderen altijd op een nare, achterdochtige manier lijken te wantrouwen.
In dit blog bespreek ik hoe vertrouwen zich meer of minder bij mensen met #autisme kan opbouwen.
Vertrouwen is een optelsom van drie onderdelen. Allereerst moet de te vertrouwen persoon open en consequent zijn: moeiteloos moet je kunnen ontdekken welk vlees je in de kuip hebt. Een zware crimineel kan om deze reden toch goed te vertrouwen zijn, wanneer deze zich binnen de eigen kring maar openlijk over zijn slechte bedoelingen uitlaat. Vandaar dat erecodes binnen boevenbendes zo’n belangrijke rol spelen. Ook een politicus kan te vertrouwen zijn, terwijl deze ondertussen de boel openlijk belazerd en een machtsspelletje lijkt te spelen. Maar dat is ook de rol die een politicus mag vervullen, volgens sommigen dan. Vandaar dat er onder politieke vijanden toch persoonlijke vriendschappen kunnen bestaan, omdat het belazeren in het openbare debat en het consequent najagen van de eigen belangen, de onderling gemaakte afspraak is.
Ten tweede zal de te vertrouwen persoon de indruk moeten wekken jouw gevoelens en behoeftes mee te willen wegen in de gedachtenvorming en handelingswijze van die persoon. Een persoon die empathisch lijkt, schenken we daarom ook veel sneller ons vertrouwen. Denk hierbij aan de sympathieke autoverkoper of makelaar, empathisch overkomen is bepalend voor het vertrouwen en het sluiten van een gunstige deal.
En als derde zal de te vertrouwen persoon controleerbaar en voorspelbaar in zijn of haar doen en laten moeten zijn. In aanvulling op de vorige twee punten betekent dit dat de persoon logische stappen neemt die goed te volgen zijn. Een persoon die heel creatief is maar ook onnavolgbaar en chaotisch overkomt, vinden we daarom wat moeilijker om te vertrouwen. Kunstenaars zoals Vincent van Gogh en Salvador Dali hebben het in hun leven lastig gehad op het gebied van het krijgen van algemeen vertrouwen.
“Mensen met autisme kunnen bij het doorlopen van de drie onderdelen, die voor opbouwen van vertrouwen zorgen, gemakkelijker in een van de uitersten terecht komen.”
Mensen met autisme kunnen bij het doorlopen van de drie onderdelen, die voor opbouwen van vertrouwen zorgen, gemakkelijker in een van de uitersten terecht komen: of iemand al snel op de kleur van de ogen geloven, of zelfs iemand die ze al langer op een gunstige wijze kennen, blijven wantrouwen. In de alinea’s hieronder zal ik dit proberen te verklaren.
Het vertrouwen bij mensen met autisme verklaard
Sommige mensen met autisme zijn zelf uiterst open en eerlijk in contacten met anderen. Dan ga je er gemakshalve van uit dat een ander ook zo volkomen open en eerlijk zal zijn, maar daarin ben je mogelijk te goedgelovig. Op den duur blijkt dat mensen in het dagelijks leven niet altijd open of consequent kunnen zijn. Wanneer je bijvoorbeeld in een team samenwerkt met vele anderen, dan komt het voor dat je met iemand minder goed door dezelfde deur kan. Maar om de binding in het team niet te verliezen, hou je dat voor je. Het is gebruikelijk om persoonlijke voorkeuren ondergeschikt te maken aan het grotere doel dat de samenwerking nastreeft. Wanneer in een teamoverleg een vraag over de stand van de samenwerking gesteld wordt, dan is het de bedoeling dat je hierin niet al te open bent. Wanneer je in een gesprek met een collega met wie je wel goed samenwerkt je mening al wel eerlijk en open hebt gegeven, dan ben je ook nog eens niet consequent bezig. Dit soort witte leugentjes en conflicten van hogere en lagere doelen, komen in de praktijk regelmatig voor. Wanneer je hier pragmatisch overheen kunt stappen, dan heb je in het dagelijks leven weinig moeite om anderen een werkzame hoeveelheid aan vertrouwen te gunnen. Mensen met autisme lukt dit op den duur niet altijd, soms leg je teveel zout op een veel te kleine slak. En wie nauwkeurig kijkt, ziet maar weinig openheid en nog minder consequent gedrag. Dat maakt je achterdochtig, zeker na een teleurstellende ervaring in openheid en eerlijkheid.
Ten tweede is omgaan met empathie voor mensen met autisme niet altijd even eenvoudig, hierover heb ik al eerder een blog geschreven. Wanneer het je niet lukt om het empathische gehalte van een ander maar enigszins in te schatten, wordt je gedwongen om een van de twee strategieën te volgen: je vertrouwt de ander bij voorbaat of je wantrouwt de ander bij voorbaat. Volgens blogger Jasper Wagteveld valt de keuze op 'bij voorbaat wantrouwen', omdat volgens Jasper "mensen met het Autisme Spectrum Stoornis een (biologische) angst voor de toekomst en voor mensen hebben". Terwijl Klaske van der Weide blogt dat mensen intrinsiek goed zijn, en het een te verwaarlozen vergissing is als ze anderen bezeren of schade berokkenen. En Tistje schrijft weer in zijn blog: 'Een van de belangrijkste uitdagingen in mijn leven is dan ook de goede dosering van vertrouwen en wantrouwen. Aan het ene uiterste volstrekte naïviteit (denken dat iedereen betrouwbaar is, dat mensen volledig goed zijn), aan de andere kant een verlammende angst en onzekerheid, en vermijdingsdrang'.
Het lijkt erop dat welke van de twee je ook kiest, bij voorbaat vertrouwen of bij voorbaat wantrouwen, de kans aannemelijk is dat je in een uiterste van een van die twee belandt. Want iemand die bij voorbaat veel vertrouwen schenkt, zal zelfs wanneer die ander een keertje egocentrisch handelt, het vertrouwen niet willen bijstellen. Terwijl iemand die bij voorbaat een ander sterk wantrouwt, zelfs wanneer die ander eens meelevend en behulpzaam is, volharden in het wantrouwen. Het volgen van een keuze versterkt die keuze (selectieve perceptie, selffulfilling prophecy).
En als derde zijn mensen in de dagelijkse praktijk maar weinig logisch bezig. Het merendeel van onze aankopen bijvoorbeeld doen we niet op basis van logisch nadenken, maar uit gewoonte of op gevoel. Zo is het kopen van een auto voor de meeste gezinnen een onevenredige grote besteding van het inkomen aan een vrij beperkte behoeftevervulling. Je verplaatsen binnen je woonplaats kan lopend of per fiets. Daarbuiten is het openbaar vervoer een niet optimale, maar wel alternatieve mogelijkheid. Voor het bezit van een auto, die enkele nadelen van het openbaar vervoer compenseert, maar daarmee de nadelen van het autorijden introduceert, betalen we graag een hoge prijs. Zo trekt het Rijk een half miljard uit aan subsidie ter bevordering van het elektrisch autorijden, terwijl trein, tram en metro al decennialang volledig elektrisch zijn. Waar is de logica? Mensen met autisme kunnen zich mateloos storen aan het gebrek aan controleerbaarheid en voorspelbaarheid in onze samenleving. Vertrouwen bouwt zich daarom niet altijd in voldoende mate bij ons op, waardoor een negatieve houding jegens anderen kan ontstaan of versterkt wordt.
“Vertrouwen of wantrouwen, het hangt ook een beetje van de zonnigheid van je karakter af welke keuze je maakt.”
Vertrouwen of wantrouwen, het hangt ook een beetje van de zonnigheid van je karakter af welke keuze je maakt. Na jaren van mopperen en piekkeren heb ik besloten om mij slechts ten dele door de imperfecties van het menselijk bestaan te laten beïnvloeden. Ook al ligt wantrouwen bij mij bij voorbaat al ergens op de loer, ik gun mijn vertrouwen steeds vaker en doe dat steeds slordiger. Mijn autistische brein vindt dat regelmatig oneerlijk of onlogisch, maar voor wat meer ondoordachte positiviteit in mijn leven heb ik dat er graag voor over.
Auteur: Marc Beek is publieksvoorlichter met een late diagnose autisme. Daarnaast is Marc activiteiten boswachter en geeft op verrassende wijze uitleg over autisme tijdens een wandeling door de natuur, waarbij hij planten en dieren gebruikt in zijn uitleg.
Bron: Frances Frei, professor aan de Harvard Business School, en Anne Morriss, executive founder van de Leadership Consortium, ontwikkelden de zogenaamde Trust Triangle.