Wanneer iets zich verplicht zonder afwijking in een vooraf afgesproken volgorde moet afspelen, dan noemen we deze werkwijze licht spottend 'autistisch'. Mensen met autisme zijn inderdaad gesteld op voorspelbaarheid en vaste routines, maar waarom?
Een routine is een standaard handeling, die je geautomatiseerd hebt. Je kunt een routine volledig op gevoel en bijna zonder gedachten in de juiste volgorde uitvoeren. Mensen zonder autisme krijgen dit vrij snel onder de knie. Mensen met autisme blijven bij alles wat ze doen, nog steeds een beetje nadenken. Terwijl de rest al uren op de automatische piloot draait, valt het jou op dat er een foutje is geslopen in de uitvoering van de handeling.
Dit verschil tussen mensen heeft te maken met de twee verschillende manieren waarop onze hersenen denken. De ene manier is niet per se beter dan de andere. Wel is de ene manier op een bepaald moment handiger dan de andere.
Snel maar slordig
Een manier van denken is snel en slordig. Je kijkt, vergelijkt dit razendsnel met dat wat je al weet en kiest uit je verzameling in je geheugen opgeslagen handleidingen een actie, die wel een beetje past bij wat je nu ziet. Dit noemen we ook wel handelen op gevoel, op intuïtie.
Traag maar zorgvuldig
De andere manier van denken is traag en zorgvuldig. Je observeert, beredeneert en concludeert. Je handelt alsof de situatie een volstrekte nieuwe is en bedenkt daar een geheel nieuwe passende handeling bij. Dit noemen we rationeel handelen, met verstand.
Vertrouwen op gevoel
Het is verspilde energie wanneer je bij een routinematige handeling je verstand gaat gebruiken, dit zou je immers op je gemak met de automatische piloot kunnen uitvoeren. Toch besteden mensen met autisme relatief veel aandacht aan handelingen, die ze al honderden keren hebben uitgevoerd. Het vertrouwen in het intuïtief denken is minder sterk waarneembaar. Pas wanneer je iets doet, ga je dat gevoel ervaren (dat maakt het voor sommige mensen met autisme ook zo fijn om stereotype handelingen te blijven herhalen).
Gebrek aan vertrouwen in het handelen op gevoel, maakt dat je heel bewust, precies en planmatig te werk wilt gaan. Je ervaart minder automatismen, dus maak je routines! De Autisme Belevingswandelingen die ik in de natuur gids, bereid ik elke keer weer minutieus voor. Al de verhalen, voorbeelden en oefeningen heb ik al lang op schrift staan, maar toch schrijf ik voorafgaande aan een wandeling enkele nog eens volledig uit. En alhoewel ik ter plekke bij een situatie vlot een verhaal zou kunnen vertellen, ga ik de hele route toch vooraf langslopen en bekijken, zodat ik precies weet waar ik wat kan doen.
“Pas wanneer ik noodgedwongen af moet wijken van mijn zorgvuldige planning, blijk ik ook improviserend te kunnen presteren en over voldoende automatismen te beschikken"
Mensen met autisme die zichzelf graag opsluiten in structuur en routinematige handelingen, missen mogelijk de geoefendheid en het vertrouwen in hun intuïtief handelen. Elke afwijking van de standaard die ze vooraf kunnen bedenken, maakt ze niet alleen overmatig onzeker, maar doet ook een aanslag op hun denkvermogen en kost zo onnodig veel extra energie.
Daarnaast kunnen mensen met autisme juist van toegevoegde waarde zijn, door afwijkingen van de standaard te signaleren. Het bijna lichamelijk ervaren van ontwerp- of weeffoutjes kan een waardevolle vaardigheid zijn bij het napluizen van technische tekeningen, het redigeren van teksten, het speuren naar sporen op misdaadlocaties, het schrijven van programma’s voor computers en bij het zitting nemen in een cliëntenraad of klachtencommissie.
Vertrouw als autist soms wat meer op je gevoel, maar niet ten koste van je zorgvuldigheid.
Marc Beek is publieksvoorlichter van beroep en heeft een late diagnose autisme gekregen. Daarnaast is Marc activiteiten boswachter en geeft op verrassende wijze uitleg over autisme tijdens een wandeling door de natuur, waarbij hij planten en dieren gebruikt in zijn verhaal.