De afgelopen periode is voor ieder van ons een bijzondere geweest. Er waren mensen met #autisme die door alle onduidelijkheid rond de wereldwijde verspreiding van het virus in de stress schoten. Er waren mensen zonder autisme die door het gebrek aan fysieke sociale contacten acute gevoelens van eenzaamheid kregen. En er waren mensen met en mensen zonder autisme die het rustiger levenstempo en het lagere geluidsniveau door het verminderde vracht- en vliegverkeer als heel heilzaam hebben ervaren.
Onverwacht soepel
Naast deze diverse reacties, hebben enkele ondersteuners bij hun cliënten met zowel een licht verstandelijke beperking als autisme, heel onverwacht gedrag mogen waarnemen. Sommige cliënten, die normaal heel negatief op elke kleine wijziging in het dagschema konden reageren, gingen heel soepel over op een totaal nieuw dagprogramma. Hoe is dit te verklaren? Een mogelijke uitleg is te vinden in de theorie van de Predictive Mind.
Verwachtingsmodel
Mensen zijn geen simpele prikkelverwerkingsmachine. Het is niet altijd zo dat wanneer je een signaal binnenkrijgt je die rustig gaat verwerken om tot een afgewogen reactie te komen. We kunnen snel reageren doordat we onze gedachten deels al van te voren hebben gevormd. We hebben van onze omgeving en wat daarin zoal kan plaatsvinden al allerlei modellen in ons hoofd zitten. Dus wanneer we in een bekende omgeving onze vaste ronde lopen, kunnen we gedachteloos de juiste weg kiezen: omdat de looproute in ons geheugen is opgeslagen. Mochten we onderweg een omgevallen boom tegenkomen, waardoor we onze weg niet kunnen vervolgen, dan heb je twee mogelijkheden. Je kunt het model in je hoofd aanpassen aan de nieuwe werkelijkheid, door de geblokkeerde weg als optie te laten vervallen en naar een alternatieve route te zoeken. Je maakt dan een nieuw model aan. Of je kunt eisen dat de werkelijkheid zich blijft houden aan het oude model in je hoofd, dan wil je dat de boom wordt verwijdert of je klautert er overheen. Zo kan het model in je hoofd onveranderd blijven.
Geen model
Mensen met autisme hebben om verschillende redenen de voorkeur voor het vasthouden aan het bestaande model in het hoofd, de bekende looproute. Kleine wijzigingen aan het met moeite gevormde model, komen dan als bedreigend over. De reacties op verstoringen kunnen onprettig worden. Maar wat nu wanneer er nog geen model in het hoofd aanwezig is, wanneer er nog geen vaste looproute is uitgezet, wanneer je in een nog onbekend park gaat wandelen? Dan kan er ook geen afwijking op de verwachting zijn, en dan zal er geen aanpassing van een model nodig zijn. Het onderweg tegenkomen van een geblokkeerd pad is dan geen verstoring van het bestaande, maar wordt soepel opgenomen in het nog geheel nieuw te vormen model.
“Wandelen in ons eigen dorp geeft hem stress, maar op vakantie bezoeken we moeiteloos vreemde steden"
We kunnen deze bijzondere waarneming gebruiken bij het ondersteunen van mensen met autisme. Naast bieden van structuur, vertrouwen en zekerheid door je aan de dagelijkse afspraken te houden, kun je samen eenmaal per dag of eenmaal per week een onverwacht uurtje inplannen. In dat uur gaan jullie totaal iets buiten de comfortzone doen. Zo wordt het aantal modellen waarover iemand kan beschikken groter. En ondanks dat die persoon nog steeds vasthoudt aan de strikte naleving van een eenmaal bekend en ingeslepen model, op de langere duur heeft die persoon de keuze uit veel meer modellen, waardoor in de praktijk de flexibiliteit zal toenemen.
Of dit werkt bij de persoon met autisme die jij ondersteunt is altijd maar de vraag, voor jou zal het ook een stap buiten de comfortzone zijn. Laat je me weten hoe het ging?
Marc Beek is publieksvoorlichter van beroep en heeft een late diagnose autisme gekregen. Daarnaast is Marc activiteiten boswachter en geeft op verrassende wijze uitleg over autisme tijdens een wandeling door de natuur, waarbij hij planten en dieren gebruikt in zijn verhaal.